Çocuklarda Dikkat Eksikliği

Çocuğunuzun derslerine odaklanmakta, yönergeleri takip etmekte zorlandığını mı düşünüyorsunuz? Ya da sık sık eşyalarını kaybediyor, sakar davranıyor ve dinlemiyormuş gibi mi görünüyor? Bu davranışlar, dikkat eksikliği veya daha kapsamlı adıyla Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) belirtileri olabilir. Unutmayın, bu bir zeka problemi değil, beynin dikkat ve dürtü kontrolü ile ilgili işlevlerinde yaşanan bir farklılıktır. Bu makale, çocuk ve ergenlerde konusunda açıklayıcı makalemize de göz atabilirsiniz dikkat eksikliğinin ne olduğunu, belirtilerini ve ailelerin bu süreçte neler yapabileceğini detaylı bir şekilde ele almaktadır.

Dikkat Eksikliği Nedir?

Dikkat eksikliği, beynin frontal lob adı verilen, dikkat, planlama ve organizasyondan sorumlu bölgesinin işlevlerindeki nörolojik farklılıklarla ilişkilidir. Bu durum, sadece okul başarısını değil, sosyal ilişkileri, özgüveni ve günlük yaşam becerilerini de etkileyebilir. DEHB genellikle üç ana tipte kendini gösterir:

• Dikkat Eksikliğinin Öne Çıktığı Tip: Bu çocuklar sık sık hayallere dalar, detayları gözden kaçırır, konuşulanı dinlemiyormuş gibi görünür ve başladıkları işi bitirmekte zorlanırlar. Genellikle daha sakin bir yapıya sahiptirler ve hiperaktivite belirtileri göstermezler.
• Hiperaktivite ve Dürtüselliğin Öne Çıktığı Tip: Bu çocuklar sürekli hareket halindedir, yerinde duramaz, çok konuşur ve düşünmeden hareket ederler. Sabırsızdırlar ve sırasını beklemekte güçlük çekerler.
• Birleşik Tip: Hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite-dürtüsellik belirtilerini bir arada gösteren en yaygın tiptir.

Belirtiler ve Nasıl Tanınır?

Dikkat eksikliğinin belirtileri genellikle 7 yaşından önce ortaya çıkar ancak tanısı genellikle okul döneminde konulur. Her çocukta bu belirtilerin hepsi aynı anda görülmeyebilir.

Dikkat Eksikliği Belirtileri (İnattentif Tip)

• Detaylara dikkat etmemek, basit hatalar yapmak.
• Görevlere veya oyun aktivitelerine odaklanmakta zorlanmak.
• Dinlemiyor gibi görünmek.
• Verilen yönergeleri takip etmekte güçlük çekmek.
• Görevleri ve aktiviteleri düzenlemekte zorlanmak.
• Uzun süreli zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınmak.
• Sık sık eşyalarını (oyuncak, okul materyalleri, kalem vb.) kaybetmek.
• Kolayca dış etkenlerden etkilenerek dikkatinin dağılması.
• Günlük aktivitelerde unutkanlık.

Hiperaktivite ve Dürtüsellik Belirtileri

• Elleri ve ayakları kıpır kıpır olmak, oturduğu yerde duramamak.
• Yerinde oturmaları beklendiğinde (örneğin okulda) yerinden kalkmak.
• Uygunsuz durumlarda koşmak, tırmanmak.
• Sessizce oyun oynamakta veya aktivitelere katılmakta güçlük çekmek.
• Sürekli hareket halinde olmak, “motor takılı” gibi görünmek.
• Çok konuşmak.
• Sorular tamamlanmadan yanıt vermek, atlamak.
• Sırasını beklemekte zorlanmak.
• Başkalarının sözünü kesmek, araya girmek.

Bu belirtilerin en az altısının, en az 6 ay boyunca ve birden fazla ortamda (hem evde hem okulda gibi) gözlenmesi tanı için önemlidir. Çocuğunuzun bu belirtileri sergilediğini düşünüyorsanız, bir çocuk ve ergen psikiyatristine danışmak en doğru adımdır.

Tanı ve Tedavi Süreci

DEHB tanısı, yalnızca belirtilere bakılarak konulmaz. Psikiyatrist, kapsamlı bir değerlendirme yapar konusunda açıklayıcı makalemize de göz atabilirsiniz. Bu değerlendirme; ailenin, öğretmenin ve çocuğun gözlemlerini, gelişimsel öyküyü, fiziksel muayeneyi ve bazı durumlarda dikkat testlerini içerebilir.

Tedavi genellikle çok yönlüdür ve çocuğun bireysel ihtiyaçlarına göre belirlenir. En etkili yaklaşım genellikle şunları içerir:

1. İlaç Tedavisi: Uyarıcı (stimülan) ve uyarıcı olmayan (non-stimülan) ilaçlar, beyindeki dikkat ve dürtü kontrolünden sorumlu kimyasalları düzenleyerek belirtileri önemli ölçüde hafifletebilir. İlaç kullanımı mutlaka doktor kontrolünde ve belirli aralıklarla gözlem altında yapılmalıdır.
2. Davranışsal Terapiler: Bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve diğer davranışçı terapiler, çocuğa dikkatini toplaması, planlama yapması ve dürtülerini kontrol etmesi için yeni beceriler kazandırır.
3. Aile Eğitimi: Ailelere, çocuklarının davranışlarını nasıl yönetecekleri, onlara nasıl destek olacakları ve evde düzeni nasıl sağlayacakları konusunda eğitim verilir.
4. Okul Uyarlamaları: Okulda özel oturma düzenlemeleri, sınav süresinin uzatılması veya görevlerin küçük adımlara bölünmesi gibi destekler çocuğun akademik başarısını artırır.

Aileler İçin Pratik Destek Önerileri

Dikkat eksikliği ile yaşayan bir çocuğa sahip olmak hem sabır hem de bilgi gerektirir. İşte evde uygulayabileceğiniz bazı etkili yöntemler:

• Rutin Oluşturun: Günlük rutinler, dikkat eksikliği olan çocuklar için hayati önem taşır. Yatma, kalkma, ödev yapma ve yemek saatlerini belirlemek, onların hayatına düzen ve öngörülebilirlik katar.
• Net ve Kısa Yönergeler Verin: Bir kerede birden fazla talimat vermeyin. Yönergeleri kısa, net ve tek tek söyleyin. Çocuğunuzun sizi dinlediğinden emin olmak için göz teması kurun.
• Pozitif Yaklaşın: Başarılarını, küçük adımlarını bile takdir edin ve ödüllendirin. Pozitif pekiştirme, onların motivasyonunu ve özgüvenini artırır.
• Ortamı Düzenleyin: Çalışma alanını dikkat dağıtıcı unsurlardan arındırın. Televizyon, telefon ve diğer elektronik cihazlar çalışma saatinde kapalı olmalıdır.
• Ödevleri Bölün: Uzun ödevleri veya görevleri küçük parçalara ayırın. Her bir parçayı tamamladığında kısa molalar vermesini sağlayın.
• Spor ve Fiziksel Aktiviteye Yönlendirin: Düzenli spor yapmak, fazla enerjiyi atmanın ve odaklanmayı geliştirmenin en etkili yollarından biridir.
• Sağlıklı Beslenmeye Önem Verin: Şekerli ve işlenmiş gıdalardan kaçınmak, sağlıklı ve dengeli beslenme dikkat ve enerji seviyelerini olumlu yönde etkiler.

Unutmayın, DEHB bir zorluktur ancak doğru destekle yönetilebilir. Çocuğunuzun potansiyelini keşfetmek ve ona doğru yolu göstermek için bir uzmandan yardım almaktan çekinmeyin. Bu süreçte en büyük gücünüz, sevgi, sabır ve tutarlı bir yaklaşımdır.